Ông Thắng cho biết, TP hiện vẫn chưa xác định được ranh giới khu vực 1 (khu vực bất khả xâm hại) của thành cổ để cắm mốc, giao quyền quản lý cho Ban quản lý Khu di tích Cổ Loa thuộc Ban quản lý Di tích - Danh thắng Hà Nội. Trong quý III này, chương trình của Thành phố Hà Nội là hoàn thành các thủ tục để tổ chức đấu thầu và khởi công dự án xây dựng hạ tầng kiến trúc khu vực, hoàn thiện và quy hoạch tổng thể di tích. Nhưng hiện đã đến quý IV của năm mà việc 'hoàn thiện và quy hoạch tổng thể' kia vẫn còn mù mờ. 'Tôi chẳng thấy nói gì cả' - ông Đỗ Phương Bão, Chủ tịch UBND xã Cổ Loa cho biết.

Nhà nước Việt Nam đã coi đây là một khu di tích có tầm quan trọng quốc gia. Do đó, năm 1994, UBND thành phố Hà Nội quyết định chuyển giao công tác quản lý khu di tích từ huyện Đông Anh cho Ban quản lý Di tích - Danh thắng Hà Nội, đúng với 'tầm' của Cổ Loa.

Năm 1997, Thủ tướng Chính phủ đã duyệt phương án tiền khả thi khu di tích Cổ Loa theo nguyên tắc bảo vệ nguyên trạng, có kế hoạch bảo tồn, trùng tu các hạng mục với tổng kinh phí đầu tư 196 tỷ đồng. Thành phố Hà Nội cũng đã xây dựng ba phương án quy hoạch thống biển báo, di tích, miếu thờ liên quan đến Cổ Loa. Vào dịp kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội, bằng nguồn vốn của thành phố, Cổ Loa cũng lại được đầu tư 2,2 tỷ đồng trùng tu chùa, làm mới đình với số vốn gần 9 tỷ đồng, sân đình 1,6 tỷ đồng và một số hạng mục khác.

Công trình tôn tạo khu di tích Cổ Loa thuộc kế hoạch của UBND TP. Hà Nội từ năm 2001 đến 2009, trên diện tích 484 ha với 32 hạng mục công trình. Dự toán kinh phí cho việc bảo tồn và tôn tạo khu di tích là hơn 300 tỷ đồng.

Các công trình tôn tạo lớn gồm: dựng sa bàn tổng thể di tích Cổ Loa tỷ lệ 1/500, xây dựng tượng đài An Dương Vương và Ngô Quyền, xây dựng công viên văn hoá lịch sử ở vườn Thuyền Ao Mắm, xây dựng thành Cổ Loa thu nhỏ tỷ lệ 1/25 trong công viên văn hoá - lịch sử với diện tích khoảng 1.600 m2. 

Dự án tiền khả thi bảo tồn, tôn tạo toàn bộ quần thể di tích Cổ Loa sẽ tiêu tốn khoảng hơn 300 tỷ đồng. Chưa bao giờ kinh đô đầu tiên của nền văn minh Việt lại được đầu tư lớn như vậy. Tuy nhiên, qua bao nhiêu cuộc hội thảo, nghiên cứu, bàn cãi mà hàng loạt các tiểu dự án trong dự án tổng thể chưa lập được dự án chi tiết. Sau 5 năm, quy hoạch các mốc giới vẫn chưa được phê duyệt.  

Trong một báo cáo mới đây, Thành uỷ Hà Nội cũng thừa nhận, một trong những nguyên nhân chính để Dự án tôn tạo Khu di tích Cổ Loa bị chậm tiến độ là do chủ đầu tư chưa tập trung vào công trình. Năng lực quản lý, điều hành kém, nhân lực cán bộ chưa đáp ứng được yêu cầu công việc.

Dân lấn thành

Di tích Cổ Loa có nhiều nhà dân ở trên thành, trong thành và cả ở trong khu vực 'cấm thành' (vòng thành thứ nhất), nhưng đến nay vẫn chưa có kế hoạch đền bù di chuyển để quản lý, trùng tu. Các đường thành qua năm tháng bị cây cối xâm hại, nhà dân lấn chiếm, mưa nắng xói mòn chỉ còn là những gò đất không hình thù. 'Cách đây khoảng vài chục năm nó còn là ba vòng, nhưng bây giờ phát huy hết trí tưởng tượng cũng khó để nhận ra dấu tích... hai vòng thành còn lại' - Ông Đỗ Phương Bão - Chủ tịch UBND xã Cổ Loa cho biết.

Theo ông Bão, hiện trong và trên vòng thành 1 còn 47 hộ, trên diện tích 1,5ha; 56 hộ trên 131ha vòng thành 2 và 175 hộ trên 98,75 ha vòng thành 3. Nhiều hộ dân vẫn sống trên 4,2ha đất xâm canh (liên quan đến thành), những xóm dân cư nằm trên các vòng thành cũ vẫn tiếp tục lan rộng vì thiếu sự quản lý bảo vệ. 

'Thành Cổ Loa không đễn nỗi khó nhận diện lắm nếu bây giờ tiến hành được một số công việc đơn giản hơn, chẳng hạn giải toả một số nhà dân trên mặt thành. Nhưng chắc hẳn sẽ rất khó bởi vì chính ngôi nhà UBND xã ngự ở đấy đã là sự phá vỡ cảnh quan. Di dân, thành tự nhiên sẽ lộ ra ngay chứ việc gì phải đắp, đấy là tôi chưa nói đến tính xác thực của lịch sử - TS. Nguyễn Hồng Kiên - Trung tâm Thiết kế và tu bổ di tích TW khẳng định.

Nhưng nhiều ý kiến lại cho rằng, đất Cổ Loa hẹp, ruộng không nhiều, đất canh tác bình quân đầu người rất ít, dân lại đông, nghề phụ không có. Chuyện di dân không đơn giản. Trước đây hơn chục năm, chính quyền địa phương được lệnh chuyển dân ra khỏi khu vực sau đền Thượng. Đến khi thực hiện cưỡng chế, dân bất bình, viết đơn kiến nghị phản đối khắp nơi. Thế rồi chính quyền phải... xin lỗi và bồi thường.

'Tân cổ giao duyên'

Trước khi có dự án này, đã có vài ba công trình nâng cấp tu bổ nhỏ. Nhưng theo các nhà chuyên môn, việc tu bổ đã để lại nhiều nét 'tân cổ giao duyên' bất hợp lý. Nhà Tiền tế đình Mạch Tràng được... lát gạch hoa, cột và mái đổ bê tông. Đình Ngự triều Di Quy được sửa lại sàn cho đúng kiểu đời Lê, đình và chùa Mạch Tràng được làm mới... cũng chỉ là những cách thay đổi phụ tùng trong bộ máy Cổ Loa, chứ hiện trạng vẫn bị hư hại nặng nề. Ở thành Ngoài, nhiều đoạn thành bị phá (đặc biệt là phía nam và phía đông), bị san lấp để làm đường sắt. Sông Hoàng chỉ còn một đoạn vừa hẹp vừa nông.

Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính phản đối: Đừng vắt chanh, vắt sữa Cổ Loa. Nhìn Cổ Loa theo con mắt khai thác, du lịch hoá là sai lầm!.

Tiến sĩ Lại Văn Tới (Viện Khảo cổ học) phát biểu: Nhà dân trên mặt thành cần phải giải toả và phục hồi những gì họ làm sập, sụt. Bản thân chuyện này nếu làm tốt đã quá lớn, quá thành công rồi. Chứ đắp lại thành thì theo kiểu nào, hình thù nào? Đó có phải là thành của An Dương Vương cách đây 2.300 năm không? Dù vòng thành bị đứt khúc, đứt đoạn cũng không cần nối liền mà hãy để chúng tự gợi ra suy nghĩ, phỏng đoán, như thế rất có ích cho việc mở ra các tìm tòi phát kiến khoa học.

Đến bây giờ, hậu thế vẫn chưa biết thành Cổ Loa đã được đắp và sẽ được đắp như thế nào. Những đoạn thành còn lại hiện đang bị xâm chiếm và lở lói. Những đoạn không còn thì mới chỉ được nghiên cứu qua ảnh, vệ tinh hoặc đo vẽ...

(Hồng Phúc - VASC Orient)